Welkom

Welkom op de website van het Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek. TGE stelt zich ten doel de kwaliteit van de morele bezinning op actuele veranderingen binnen de gezondheidszorg te bevorderen. Verschillende invalshoeken, benaderingen en levensbeschouwingen komen aan bod.

Publiceren in TGE?
Bekijk de auteursrichtlijnen

Word abonnee

Bekijk hier de mogelijkheden

Redactie

Neem contact op met de redactie
Onderzoek & Reflectie

Ontwikkeling van ethische competenties binnen de opleiding geneeskunde

Dagelijks maken artsen situaties mee waarbij ethische reflectie en het hebben van ethische competenties van belang zijn. De laatste jaren vindt er in de medische wereld een verschuiving plaats van ethiekbeoefening in ethische commissies, naar ethiekbeoefening op de werkvloer, bijvoorbeeld door middel van moreel bera...

Onderzoek & Reflectie

Je mag bang zijn. Is er voldoende ruimte voor de kwetsbare kant van zorgprofessionals?

In de context van psychische kwetsbaarheid onder zorgprofessionals en de schaamte en stigmatisering die daarin een rol spelen, heb ik mezelf in dit artikel de vraag gesteld in hoeverre er ruimte is voor mij als zorgprofessional om mijn psychische kwetsbaarheid te tonen. Tijdens het schrijven van dit artikel is mijn ...

Interview

“Een goed informed consent beoogt precies hetzelfde als een dialoog” Gesprek met Guy Widdershoven

Guy Widdershoven was tot aan zijn emeritaat in september 2020 hoogleraar Medische Filosofie en Ethiek en hoofd van de afdeling Ethiek, Recht en Humaniora, voorheen Metamedica van Amsterdam UMC. Redactielid dr. Joke Lemiengre blikt met hem terug op zijn werk, en praat met hem over de dialogische opvatting van informe...

Uit de praktijk

Casus: Altijd transparant over medische informatie?

Mevrouw Jansen is 46 jaar en zij heeft een erfelijk verhoogd risico op borst- en eierstok-/eileiderkanker. In 2013 ondergaat zij een borstsparende operatie wegens een voorstadium van borstkanker. In 2014 worden preventief beide borsten en beide eierstokken/eileiders verwijderd. Hierbij worden geen verdachte afwijkin...

Document

Voltooid leven onderzoek nader bekeken

Eén van de hete hangijzers voor de formatie van een volgend kabinet is het D66-wetsvoorstel voltooid leven. In discussies daarover is het PERSPECTIEF-onderzoek dat in januari 2020 gereedkwam een belangrijke kennisbron. Dat onderzoek vloeide voort uit het eerdere rapport van de commissie Schnabel, dat een regeling vo...

Boekbespreking

Op zoek naar nieuwe kleren voor de keizer

De psychiatrie moet op de schop, is de kortste samenvatting van Mensen zijn ingewikkeld, waarin Floortje Scheepers - afdelingshoofd psychiatrie en hoogleraar Innovatie in de GGZ - zoekt naar andere wegen voor de psychiatrie. De vraag ‘wat is de kern van mentale ontregeling?’ is daarbij haar uitgangspunt.

...
Hora Est

Hoe willen wij zorgen voor ouderen in onze samenleving?

In deze nieuwe rubriek interviewen we een gepromoveerde onderzoeker in de bioethiek. De aftrap is voor dr. Tijs Vandemeulebroucke, die op 27 november 2019 promoveerde in de biomedische wetenschappen aan het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht van de KU Leuven.

 

Zijn proefschrift, dat focust op de ethiek, is...

Gedicht

Zacht

Waaiert het kleurrijke gordijn in de deuropening.

Zonder zelf aanwezig te zijn,

Laat het de broeierige warmte zien.

 

Overal;

Als een blad, snel dwarrelend, vanuit een massief ogende boom.

 

Buiten staan twee fietsen,

Van een bijzondere, elegante bouw.

Sterk, krachtig en kwetsbaar.

 

Ongevoelig voor trend...

Beelden van de moraal

Het creëren van een ander ‘normaal’

Kunstenaar Victor Sonna heeft bijzondere fietsen (recycled artbikes) gemaakt van afvalmateriaal. De onderdelen van de artbikes zijn niet glad, maar bobbelig. De artbikes zijn uniek en lijken niet op de fietsen die je in het straatbeeld tegenkomt. Sonna liet zich inspireren door kunstenaars als Picasso en Matisse. Ni...

Recensies

Het lichaam als centrum en voorwerp

Theo Wobbes onderzoekt in dit boek hoe de ver­houding van de mens tot zichzelf aan de orde komt in de ontmoeting van de patiënt met zijn arts. Een filosofisch-ethische reflectie op deze verhouding is bijzonder interessant, zeker wanneer ze afkomstig is van een auteur die zowel filosoof is als arts.

Recensies

Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg

Elke patiënt, zorgprofessional en bestuurder heeft met kwaliteit en veiligheid te maken. Wat is kwaliteit van zorg? Hoe meet je dit in de praktijk? Hoe ontstaat een richtlijn en hoe ga je om met multidisciplinaire medische vraagstukken? Wanneer is zorg doeltreffend en doelmatig? Hoe definieer je waardegedreven zorg ...

Recensies

Sterven. Tijd voor een ander verhaal en: Het leven voltooien. Tien persoonlijke verhalen over de waarde van leven met sterven

In het tweeluik Sterven en Het leven voltooien roept Ineke Visser op tot een nieuw verhaal over sterven in de Nederlandse samenleving. Zij vraagt om meer aandacht voor de gelaagdheid van het stervensproces en pleit ervoor dat sterven als een wezenlijke en kostbare menselijk ervaring wordt gezien. Als lezer kun je di...

Recensies

Zorg

Deze bundel laat zien hoe het thema ‘zorg’ is voorgesteld in romans en verhalen. ‘Zorg’ heeft daarbij een brede betekenis – van facetten van zorgsector, tot de concrete handeling van zorgen. De bundel bevat bijdragen van onder meer zorgprofessionals, antropologen, literatuurwetenschappers en schrijvers over uiteenlo...

Inhoudsopgave TGE 31, 2, 2021

Redactioneel

De dynamiek van geïnformeerde toestemming

Gert Olthuis

 

Onderzoek en Reflectie

Het vragen van toestemming voor wetenschappelijk onderzoek op de intensive care volwassenen in acute noodsituaties

Marjolein Timmers, Ditty van Duijn en Erwin Kompanje

 

De RMRS-NL: Een nieuw instrument om de morele ...

Redactioneel

De dynamiek van geïnformeerde toestemming

Een groep Canadese onderzoekers vroeg jaren geleden aan een panel van bioethici wat de grootste gezondheidsethische uitdagingen zijn voor patiënten en hun families (Breslin et al, 2005). Daar rolde een intrigerende top tien van uitdagingen uit. Zeker drie van die tien uitdagingen hadden betrekking op besluitvorming ...

Onderzoek & Reflectie

Het vragen van toestemming voor wetenschappelijk onderzoek op de intensive care volwassenen in acute noodsituaties

Naast het leveren van goede patiëntenzorg is het verrichten van medisch-wetenschappelijk onderzoek (‘onderzoek’) een kernactiviteit van (academische) ziekenhuizen. Dit onderzoek heeft de bevordering van kennis tot doel, om: (1) de meest effectieve behandeling voor een bepaalde aandoening te vinden, (2) meer kennis t...

Onderzoek & Reflectie

Opportunistische genoomscreening: normatieve reflectie

De translatie van genomics in ‘gepersonaliseerde geneeskunde’ (vaak ook aangeduid met termen als ‘precisie-’ of ‘gestratificeerde’ geneeskunde) impliceert een paradigmawisseling: de traditionele ‘one size fits all’-gezondheidszorg maakt, zo luidt de belofte, geleidelijk plaats voor maatwerk, rekening houdend met de ...

Onderzoek & Reflectie

De RMRS-NL: Een nieuw instrument om de morele veerkracht van zorgverleners te meten

Steeds meer onderzoek laat zien dat zorgverleners in de dagelijkse praktijk veel morele stress ervaren: de negatieve emoties die men ervaart als gevolg van moreel lastige situaties (Morley et al., 2019). Morele stress kan op korte termijn leiden tot frustratie, schuldgevoelens en fysieke klachten zoals vermoeidheid,...

Onderzoek & Reflectie

Euthanasie bij gevorderde dementie. Schriftelijke verklaring en wet of wetsgeschiedenis

We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them. (Albert Einstein)

 

Moet de wetsgeschiedenis altijd bepalend zijn voor de toepassing van wet of wetsartikel? Wat betekent deze vraag voor art. 2.2 (de schriftelijke verklaring) van de Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en Hulp...

Reactie

Euthanasierecht is méér dan de Wtl

Recht is interpretatie. In de zaak van de koffie-euthanasie draaide het om de interpretatie van het schriftelijke euthanasieverzoek van de verpleeghuisbewoonster door de betrokken specialist ouderengeneeskunde, om de interpretatie van die interpretatie door de Regionale toetsingscommissie euthanasie, de strafrechter...

Nawoord

Nawoord dr. Ton Vink

Buijsen heeft zeker gelijk waar het gaat om het belang van art. 8 EVRM. Door mijn focus op de situatie van gevorderde dementie waarin patiënte in de ‘koffie-zaak’ zich natuurlijk reeds bevond bij het beroep op de schriftelijke verklaring, is dat buiten beeld gebleven. Noot 1 bij mijn openingsregels verwijst naar het...

Reflectie

Geestgreep

Elke ochtend heeft het raam een nieuw venster. Vandaag is het van eik.
In het gerimpelde hout staart een oog.

 

Een A4 van licht ligt op mijn laken;

onderaan mijn grote teen zit

een beurse plek als een verlekkerd loerende pad.

 

Iemand betreedt mijn kamer, iemand verlaat het.

 

A4 wordt A3 wordt A2 een op een ge...

Document

Veilige zorg, maar hoe doe je dat in de dagelijkse praktijk?

In het signalement ‘Veilige zorg, goede zorg?’ onderzoekt het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2019, noot 1) ‘welke betekenissen de waarde van veiligheid krijgt, hoe veiligheid in de zorg is geïmplementeerd en wat er beter kan’. Het CEG onderscheidt drie betekenissen van veilige zorg. In de eerste twee – veilige z...

Beelden van de moraal

Een rauw jaar – Kamagurka en het verpleeghuis

Als specialist ouderengeneeskunde werkend in het verpleeghuis kan ik stellen dat het afgelopen jaar een zeer impactvol jaar is gebleken, een rauw jaar. Covid-19 heeft rondgeraasd in de verpleeghuizen en daar waar we normaliter vooral bezig zijn met weldoen en leven aan de dagen toevoegen, stond ons dagelijks werk nu...

Inhoudsopgave TGE 31, 1, 2021

Themanummer:

COVID-19 – ethische aspecten

Redactioneel

COVID-19 – medisch-ethische, zorgethische en onderzoeksethische aspecten

Terwijl het kabinet zich ten aanzien van het beleid om de coronacrisis te bestrijden laat adviseren door een Outbreak Management Team (OMT) met artsen, infectiologen, virologen en microbiologen, is het maatschappelijk debat over de crisis en de genomen maatregelen toch vooral een ethisch debat. In dit themanummer va...

Onderzoek & Reflectie

Fair innings: geen fair play bij triage … maar loting evenmin. Een pleidooi voor selectie op basis van kalenderleeftijd bij triage van coronapatiënten voor IC-opname

Het draaiboek dat de artsenfederaties in juni vorig jaar hebben opgesteld voor de triage van coronapatiënten voor IC-opname beschrijft hoe artsen moeten beslissen over wie er wel en wie niet een IC-plek krijgt, als door de coronapandemie de druk op de IC landelijk zo hoog oploopt dat er tekorten ontstaan en triage n...

Onderzoek & Reflectie

Een medisch-ethisch kader voor een zorginstelling tijdens de COVID-pandemie

Zoals veel zorginstellingen heeft ook de Alrijne Zorggroep (1) bij aanvang van de COVID-pandemie maatregelen genomen om de continuïteit van de patiëntenzorg veilig te stellen. In deze hectische periode moesten in korte tijd veel medische en organisatorische besluiten worden genomen. Gelet op de aard van de problemen...

Onderzoek & Reflectie

Kwetsbare anti-helden: ethische veerkracht van verpleegkundigen in het perspectief van Emmanuel Levinas

Meer dan ooit is ethische veerkracht van verpleegkundigen vandaag aan de orde. Maar wat houdt ethische veerkracht eigenlijk in? Na een situering en verkenning van dit begrip, plaatsen we ethische veerkracht in het perspectief van een relationele ethiek die geïnspireerd is door de filosofie van Emmanuel Levinas. Door...

Uit de praktijk

Casus: Naar een vaccin voor COVID-19

Sinds december 2019 is de wereld in de ban van een nieuw virus (SARS-CoV-2), dat voor het eerst werd vastgesteld in Wuhan, China en tot een wereldwijde pandemie heeft geleid. Het virus veroorzaakt een ziekte, die we kennen als ‘coronavirus disease 2019’ (COVID-19). Hoewel de manifestatie van het virus heterogeen is ...

Uit de praktijk

Juridisch commentaar: Besmettingsstudies met coronavirus niet bij voorbaat ontoelaatbaar

Een van de vragen uit de casus is of gezonde vrijwilligers, tussen de 18 en 45 jaar oud, in het kader van de zoektocht naar (het beste van) een COVID-19 vaccin, het coronavirus (SARS-CoV-2), zoals het in de natuur voorkomt – het wilde type of een gemanipuleerd en gedeeltelijk verzwakt virus – toegediend mogen krijge...

Uit de praktijk

Ethisch commentaar: Ethisch verantwoord onderzoek naar een vaccin voor COVID-19: vragen bij ‘Human Challenge Studies'

De zoektocht naar een goed vaccin tegen SARS-CoV-2 laat wetenschappers over de hele wereld overuren draaien. Een groot publiek belang staat op het spel: de gezondheid van (kwetsbare) mensen en het publieke leven. Op 20 oktober 2020 werd in Groot-Brittannië een trial aangekondigd waarbij in januari 2021 vrijwilligers...

Uit de praktijk

Medisch commentaar: Vrijwilligers infecteren met COVID-19: welk doel heiligt dit middel?

In deze casus (TGE, 2021 (1) wordt het ‘gecontroleerd humaan infectiemodel’ voorgesteld om de ideale dosis van een vaccin tegen COVID-19 te bepalen. Twee vragen worden opgeworpen: moet bij besmetting het zogeheten wilde virus worden gebruikt of een verzwakte of gemodificeerde variant en kan remdesevir als ‘rescue th...

Uit de praktijk

Nawoord Uit de praktijk

De voorgestelde casus dateert van mei 2020. De ernst van de coronapandemie was inmiddels duidelijk en wetenschappers probeerden medicatie en vaccins te ontwikkelen om de pandemie in te dammen en zieken te genezen. De werking van het SARS-CoV-2 virus was niet goed bekend. Een ‘challenge studie’ is een manier om meer ...

Reflectie

Addendum: Vaccinatie tegen SARS-CoV-2: door God verboden of juist mogelijk gemaakt? Een visie vanuit Rooms-katholiek perspectief

In een eerder artikel in TGE wezen we op de vele discussies rond vaccinatie vanuit christelijk perspectief (Van Ittersum, 2020). Ook nu is er veel weerstand tegen SARS-CoV-2-vaccins waar te nemen. Het gaat daarbij in de media vaak over de veiligheid van de snel ontwikkelde vaccins. Veiligheid is vanuit christelijk p...

Actualiteit

Vaccineren, hoe doe je dat?

Vaccinatieprogramma’s kennen een lange geschiedenis en zijn ethisch verdedigbaar. Immers, niet alleen de overheid, maar ook de maatschappij speelt een belangrijke rol in het optimaliseren van de gezondheid van het individu.

Globaal zijn er drie groepen waaraan een vaccin kan worden toegediend.